Thời hiệu khởi kiện áp dụng cho cả lô hàng hay cho từng container riêng biệt?

Thời hiệu khởi kiện là thời hạn mà chủ thể được quyền khởi kiện để yêu cầu cơ quan giải quyết tranh chấp (Tòa án, Trọng tài) giải quyết vụ án dân sự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm; nếu thời hạn đó kết thúc thì mất quyền khởi kiện. Thời hạn này thường không ngắn, tuy vậy, không ít trường hợp xảy ra tranh chấp về việc thời hiệu khởi kiện có còn hay không và áp dụng cho toàn bộ một lô hàng gồm nhiều container hoặc áp dụng cho từng container riêng biệt của lô hàng qua vụ tranh chấp dưới đây để bạn đọc tham khảo.

Tóm tắt sự việc
Công ty HTC (“HTC”) và Công ty Vận tải biển VSN (“VSN”) ký Hợp đồng dịch vụ số 118/2022-CKD ngày 01/7/2022 (“Hợp đồng”), trong đó HTC là khách hàng và bị đơn (VSN) là nhà cung cấp dịch vụ, trong đó có dịch vụ vận chuyển hàng hóa là các linh kiện ô tô KD từ cảng khởi hành (bất kỳ cảng xuất khẩu nào) đến cảng đích (cảng Hải Phòng và/hoặc bất kỳ cảng nào khác tại Việt Nam). Để thực hiện Hợp đồng, tàu “EVER BASIS” V. 1000-041 AI đã vận chuyển toàn bộ lô hàng gồm 146 container từ cảng Ulsan, Hàn Quốc đến cảng Cao Hùng, Đài Loan, được chuyển tiếp lên tàu “UNI ASSENT” V.1017-599S tại cảng Cao Hùng để vận chuyển đến cảng VIP Green, Hải Phòng, Việt Nam. Tàu “UNI ASSENT” V.1017-599S đã cập cảng VIP Green, Hải Phòng vào ngày 18/9/2022. Toàn bộ 146 container đã được dỡ và để tại cảng VIP Green. Sau đó, tất cả số container này đã được giao theo Vận đơn vào các ngày khác nhau và được vận chuyển bằng đường bộ đến kho của HTC tại Ninh Bình.

Qua thông báo tổn thất của HTC, Công ty giám định (“NOR HN”) theo yêu cầu của Công ty bảo hiểm hàng hóa đã tiến hành giám định 16 container được cho là có hư hỏng hàng hóa do nước mặn xâm nhập trong quá trình vận chuyển trên biển từ cảng Ulsan, Hàn Quốc đến cảng VIP Green, Hải Phòng với chi tiết như sau: số hợp đồng bảo hiểm/số vận đơn/số container lần lượt là: 000929/ VSNB2209007/ EGHU8447847 và HMCU9086129; 000930/ VSNB/ 2209008/ EMCU9883840, DFSU6688609, TGBU4026499, DFSU6896937 và EISU9445173; 000931/ VSNB2209009/ DRYU9585481 và EITU1455630; 000932/ VSNB2209010/ TRHU7080650 và TLLU4085532; 000933/ VSNB2209011; 000934/ VSNB2209012/ TLLU7693027 và EITU9328740; 000935/ VSNB2209010/ TCNU3269302 và TEMU8681122. Công ty bảo hiểm đã bồi thường 5.283.075.432 đồng, nhận Giấy biên nhận và thế quyền từ người được bảo hiểm (HTC), thu xếp bán đấu giá hàng hóa bị hư hỏng, thu hồi được số tiền là 846.773.000 đồng. Công ty bảo hiểm cho rằng VSN có trách nhiệm bồi thường toàn bộ tổn thất hàng hóa theo quy định của hợp đồng vận chuyển đã ký với HTC, Bộ luật Hàng hải Việt Nam năm 2015, Luật Kinh doanh bảo hiểm năm 2000, và yêu cầu VSN bồi hoàn số tiền là 4.436.302.432 đồng và bảo lưu quyền đòi chi phí pháp lý, phí biên dịch, tiền lãi, tổn thất và thiệt hại khác. Sau đó, Công ty bảo hiểm đã nhiều lần yêu cầu VSN bồi hoàn số tiền 4.436.302.432 đồng nhưng không nhận được phản hồi từ VSN. Do đó, Công ty bảo hiểm đã khiếu nại VSN bằng việc nộp Đơn khởi kiện tại một Trung tâm Trọng tài, bắt đầu quá trình tố tụng trọng tài để đòi bồi hoàn số tiền nêu trên và các yêu cầu khác. Các bên có tranh chấp về nhiều vấn đề. Dưới đây là tranh chấp chính về thời hiệu khởi kiện.

Quan điểm của bị đơn và nguyên đơn
Bị đơn cho rằng “ngày dỡ hàng” đã bị hiểu sai và đồng nhất với “ngày nhận hàng”. Như Bị đơn đã phân tích trong Bản tự bảo vệ ngày 08/02/2024, các khiếu nại của Nguyên đơn không còn hiệu lực vì thời hiệu khởi kiện đã hết vào ngày 18/06/2023. Bị đơn nêu rõ rằng theo Bộ luật Hàng hải Việt Nam, “ngày dỡ hàng” (khi hàng hóa được dỡ xuống từ tàu biển tại cảng đích) và “ngày nhận hàng” (khi người nhận hàng lấy hàng) là các sự kiện riêng biệt. Thời hiệu khởi kiện đối các khiếu nại về hư hỏng hàng hóa bắt đầu từ “ngày dỡ hàng”. Việc nhầm lẫn về hai loại ngày này là nhầm lẫn về mặt pháp lý vì Bộ luật nêu trên phân biệt rõ ràng hai khái niệm về hai loại ngày này. Việc khẳng định rằng thời hiệu khởi kiện phải được bắt đầu từ ngày người nhận hàng lấy hàng (từ bãi để container) là không đúng với quy định của pháp luật. Nguyên đơn cho rằng thời hiệu khởi kiện phải tính cho toàn bộ lô hàng gồm tất cả các  container và ngày trả hàng (thường gọi là ngày giao hàng cho người nhận hàng) phải được tính từ ngày container cuối cùng của toàn bộ lô hàng rời khỏi bãi container (CY – Container Yard).  Do đó, khiếu nại của Nguyên đơn vẫn còn trong thời hiệu khởi kiện là 01 năm theo quy định của pháp luật về hàng hải.  

Quyết định và Phán quyết trọng tài

Khi nào thời hiệu khởi kiện đối với các yêu cầu bồi thường của Nguyên đơn bắt đầu và thời hạn của nó là bao lâu? Điều 33 Luật Trọng tài thương mại năm 2010 quy định về thời hiệu khởi kiện giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài như sau: “Trừ trường hợp luật chuyên ngành có quy định khác, thời hiệu khởi kiện theo thủ tục trọng tài là 02 năm, kể từ thời điểm quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm”. Bộ luật Hàng hải Việt Nam năm 2015 là luật điều chỉnh Hợp đồng, do đó, Điều 169 của Bộ luật này quy định về thời hiệu khởi kiện như sau phải được áp dụng: “thời hiệu khởi kiện về hư hỏng, mất mát hàng hóa là 01 năm kể từ ngày trả hàng hoặc lẽ ra phải trả hàng cho người nhận hàng”. Vì vậy, thời hiệu khởi kiện của vụ tranh chấp này không phải là 09 tháng (theo Luật Thương mại năm 2005 về dịch vụ logistics) mà là 01 năm kể từ ngày trả hàng cho người nhận hàng. Về ngày trả hàng (giao hàng cho người nhận hàng), Điều 170.1 của Bộ luật Hàng hải Việt Nam năm 2015 về thời điểm phát sinh và chấm dứt trách nhiệm của người vận chuyển quy định như sau: “Trách nhiệm của người vận chuyển phát sinh từ khi người vận chuyển nhận hàng tại cảng nhận hàng, được duy trì trong suốt quá trình vận chuyển và chấm dứt khi kết thúc việc trả hàng tại cảng trả hàng”. Quá trình hoạt động thực tế do các Bên tiến hành liên quan đến việc trả hàng được đề cập trong Chứng thư giám định tổng hợp (General Survey Report) có đoạn như sau: “Vào ngày 18/9/2022 … Toàn bộ 146 container … đã được dỡ xuống từ tàu biển và lưu giữ tại bãi mở (open yard) của Cảng Vip Green, Hải Phòng. Sau đó, từ ngày 20/9/2022, 146 container nói trên được vận chuyển đến kho của người nhận hàng […] tại tỉnh Ninh Bình để rút hàng (de-stuffing) ra khỏi container”.

“Bãi mở” để lưu giữ các container như đề cập tại Chứng thư giám định tổng hợp, trong trường hợp này là “bãi container” – một thuật ngữ vận chuyển có định nghĩa như sau: “Bãi container” (Container Yard), viết tắt là CY, là khu vực lưu giữ được chỉ định cho các container trong một cảng container (terminal) hoặc cảng cạn (dry port) trước khi container được bốc lên tàu hoặc dỡ ra khỏi tàu. CY được sử dụng nhằm điều phối các container để bốc lên tàu và lưu giữ các container đã dỡ từ tàu cho đến khi container được chuyển đến bãi đường sắt (rail yard), bãi gom/chia hàng lẻ (CFS) hoặc được giao cho người nhận hàng”. (“A Container Yard, also known as CY for short, is a designated storage area for containers in a terminal or dry port before they are loaded or offloaded from a ship. A CY is used for aligning containers for loading on a ship and for storing off-loaded containers till they are shifted to the rail yard, CFS, or delivered to the consignee.”). Nguồn cogoport.com.

Hội đồng Trọng tài cũng lưu ý rằng, theo Vận đơn chủ (Master B/L) do EverGreen cấp cho Bị đơn hoạt động với tư cách là người giao hàng (shipper) theo Hợp đồng, cả người nhận hàng HTC lẫn Nguyên đơn đều không có khả năng nhận hàng tại thời điểm các container được dỡ khỏi tàu. Hàng hóa chỉ được coi là đã giao cho HTC (là người nhận hàng) sau khi tất cả các container đã được di chuyển và lưu giữ tại bãi mở [hoặc bãi container] của Cảng Xanh VIP Hải Phòng, nơi HTC có quyền tiếp cận hàng hóa. Theo các sự việc nêu trên, ngày trả hàng (giao hàng cho người nhận hàng) đối với mỗi container được xác định là ngày tương ứng ghi tại Biên lai giao nhận container (Equipment Interchange Receipt – EIR) nói trên rời khỏi CY – Container Yard (bãi container). Hội đồng Trọng tài quyết định: (i) thời hiệu khởi kiện áp dụng cho các khiếu nại được đưa ra trong tố tụng trọng tài này là 01 (một) năm, bắt đầu tính từ ngày giao hàng theo cách tính trên đây; và (ii) tố tụng trọng tài của vụ tranh chấp này bắt đầu từ  ngày 12/10/2023. Do đó, bất kỳ khiếu nại nào liên quan đến các container hàng hóa được trả (giao cho người nhận hàng) trước ngày 12/10/2022 đều không có giá trị pháp lý và  không được xem xét theo thủ tục tố tụng trọng tài này.

Chứng thư giám định của NOR HN có tham chiếu đến 16 container bị hư hỏng. Theo nhận xét của Hội đồng Trọng tài, trong số các container này, chỉ có 07 container được giao cho người nhận hàng (HTC) vào hoặc sau ngày 12/10/2022 với các số hiệu sau: EMCU9883840, DFSU6688609, TGBU4026499, DFSU6896937, EISU9445173; DRYU9585481 và EITU1455630 và với các ngày giao hàng lần lượt là 12/10/2022, 12/10/2022, 13/10/2022, 13/10/2022, 13/10/ 2022, 17/10/2022 và 17/10/2022. Hội đồng Trọng tài đã xem xét kỹ lưỡng các vận đơn của 07 container nêu trên và thấy rằng các vận đơn đó là loại vận đơn “sạch”. Theo Điều 7.2 của Hợp đồng, Bị đơn có nghĩa vụ vận chuyển an toàn các container đến cảng đích.

Đây là vụ kiện đòi bồi hoàn số tiền 4.436.302.432 đồng và một số chi phí. Những vấn đề tranh chấp chính là luật áp dụng; thời hiệu khởi kiện (với hàng container); thời điểm trả hàng (với hàng container); hợp pháp hóa lãnh sự giấy tờ, hồ sơ; miễn trách nhiệm do thời tiết xấu/thiên tai; lưu ý về thống kê hàng hóa thu hồi trong bảo hiểm, và đòi bồi thường thiệt hại hàng hóa. Ngoài những vấn đề khác, Phán quyết trọng tài (quyết định của Hội đồng Trọng tài giải quyết toàn bộ nội dung vụ tranh chấp và chấm dứt tố tụng trọng tài) chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của Nguyên đơn, Buộc bị đơn phải trả cho Nguyên đơn (i) số tiền bồi thường thiệt hại hàng hóa là 3.723.375.934 đồng; (ii) tỷ lệ phí trọng tài trên số tiền yêu cầu bồi thường của Nguyên đơn được chấp nhận, và (iii) bác các yêu cầu khác của Nguyên đơn.

Tác giả: Luật sư/Trọng tài viên Ngô Khắc Lễ